Παυλοπέτρι Ελαφονήσου: Η Αρχαιότερη βυθισμένη πολιτεία στον κόσμο

Μεταξύ της Ελαφονήσου και της ακτής της Πούντας βρίσκεται το Παυλοπέτρι,  μια μικρή νησίδα που με την πρώτη ματιά δεν παρουσιάζει κάτι το αξιόλογο. Ο ανεκτίμητος θησαυρός της όμως, βρίσκεται μόλις λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Εδώ εντοπίζονται τα ερείπια της αρχαίας πολιτείας του Παυλοπετρίου. Όπως θ’ ανακαλύψετε στις επόμενες γραμμές του κειμένου, η βυθισμένη πολιτεία έχει συγκεντρώσει το ενδιαφέρον ωκεανολόγων, αρχαιολόγων, μελετητών αλλά και κινηματογραφικών συνεργείων. Το εγχώριο και διεθνές ενδιαφέρον για τη συγκεκριμένη ανακάλυψη είναι απολύτως δικαιολογημένο. Σύμφωνα με την Unesco, το Παυλοπέτρι είναι αναγνωρισμένο ως η παλαιότερη υποβρύχια πολιτεία στον κόσμο!

Ο εντοπισμός, η μετέπειτα ανακάλυψη και τα αποτελέσματα των ερευνών

Σύμφωνα με ιστορικές καταγραφές, το Παυλοπέτρι εντοπίστηκε, αρχικά, από έναν σπουδαίο Έλληνα. Το 1904, ο γεωλόγος και μετέπειτα πρώτος πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, αλλά και Υπουργός Οικονομικών, Φωκίων Νέγρης ευρισκόμενος στην περιοχή εντοπίζει την αρχαία πολιτεία  κάτω από τα κρυστάλλινα νερά της Πούντας και της Ελαφονήσου. Όμως, στην Ελλάδα, τη συγκεκριμένη περίοδο, δεν υπήρχε η δυνατότητα πολύπλοκων και εξεζητημένων αρχαιολογικών ερευνών. Έτσι, παρά τις αναφορές του Φωκίωνα Νέγρη, δεν γίνεται καμία απολύτως κίνηση εξερεύνησης και μελέτης του σημείου. 

Το 1967 ο ωκεανολόγος Νίκολας Φλέμινγκ ανακαλύπτει… επίσημα το Παυλοπέτρι. Ένα χρόνο αργότερα, άνθρωποι του Πανεπιστημίου του Cambridge κάνουν την πρώτη χαρτογράφηση της βυθισμένης πολιτείας. Οι πρώτες έρευνες αποκαλύπτουν πως η βυθισμένη πολιτεία στο Παυλοπέτρι έχει ηλικία περίπου 5.000 ετών.

Πιστεύεται ότι κατοικήθηκε ανελλιπώς τουλάχιστον από το 2.800 π.Χ και σε όλη τη διάρκεια της εποχής του χαλκού. Ακολουθούν τα Μυκηναϊκά χρόνια, όπου το Παυλοπέτρι συνεχίζει να ακμάζει. Οι αρχαιολόγοι και οι μελετητές πιστεύουν πως η αρχή του τέλους ήρθε περίπου το 1.000 π.Χ., όταν ένα μεγάλο σεισμικό γεγονός βύθισε, ακαριαία ή σταδιακά, την πολιτεία του Παυλοπετρίου. Κατ, επέκταση, ο συγκεκριμένος μεγάλος σεισμός ήταν αυτός στον οποίο οφείλεται η ύπαρξη της Ελαφονήσου με τη σημερινή της μορφή.

Μια σημαντική και ανεπτυγμένη πολιτεία

Το Παυλοπέτρι αποτέλεσε εμπορικό και βιοτεχνικό κέντρο της Λακωνίας. Με βάση τα ευρήματα, θεωρείται δεδομένο πως στην πολιτεία υπήρχε σημαντική δραστηριότητα κλωστοϋφαντουργίας. Τα κρητικά πιθάρια αλλά και ευρήματα από πιο απομακρυσμένες περιοχές, μαρτυρούν μόνιμη εμπορική σχέση και επικοινωνία με την Μινωική Κρήτη, τις Κυκλάδες, τα Κύθηρα και την ευρύτερη περιοχή της Λακωνίας. 

Πολεοδομικά, το Παυλοπέτρι παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Οι κατοικίες φαίνεται πως ήταν διώροφες με μεγάλους ενιαίους χώρους. Η πολιτεία διέθετε λιμάνι, ένα μεγάλο νεκροταφείο, εργαστήρια και μεγάλους, πιθανότατα λιθόστρωτους, δρόμους. Αξιοσημείωτη είναι και η εξαιρετική ρυμοτομία που παραπέμπει σε μια σύγχρονη πόλη της εποχής μας. 

Το Παυλοπέτρι σήμερα και ο αρχαιολογικός χώρος στο βυθό της θάλασσας 

Τα ερείπια της πολιτείας του Παυλοπετρίου βρίσκονται σήμερα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η έκταση που καλύπτουν είναι, σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Πολιτισμού,  40 στρέμματα. Το βάθος της,  ξεκινά από το ένα και δεν ξεπερνά τα τέσσερα μέτρα. Έτσι, ακόμα και μεγάλα παιδιά που γνωρίζουν καλό μπάνιο, μπορούν να το εξερευνήσουν φορώντας, απλά, βατραχοπέδιλα και μάσκα. 

Η βύθιση του οικισμού ήταν για τους αρχαιολόγους και τον επισκέπτη, ευχή και κατάρα. Από τη μία, το νερό διατήρησε πολύ καλά τα αρχαιολογικής σημασίας ευρήματα, προστατεύοντάς τα από τους αρχαιοκάπηλους και τη φθορά του χρόνου. Από την άλλη πλευρά,  η βύθιση προκάλεσε την, σχεδόν, ολική καταστροφή των κτιρίων του οικισμού, καθώς οι τοίχοι και οι σκεπές τους ήταν φτιαγμένες με πλίνθους και ξύλινα δοκάρια. Η επαφή τους με το νερό αποδείχθηκε μοιραία. Σήμερα σώζονται μόνο τα θεμέλια και όσα μέρη των κτιρίων ήταν κατασκευασμένα από πέτρα. 

Για τη καλύτερη εμπειρία του επισκέπτη, στην παραλία της Πούντας έχει τοποθετηθεί χάρτης της βυθισμένης πολιτείας. Επιπλέον, στο νερό υπάρχει σήμανση με πράσινες, κόκκινες και κίτρινες σημαδούρες. Η διαδρομή με τις πράσινες σημαδούρες έχει μήκος περίπου 250 μέτρα. Περιέχει τα θεμέλια πολλών κτιρίων του οικισμού. Είναι η μικρότερη διαδρομή, με το μικρότερο βάθος, ιδανική για παιδιά και για άτομα με περιορισμένες αντοχές στο κολύμπι.

Η κίτρινη διαδρομή είναι η μεγαλύτερη σε μήκος και η πιο εντυπωσιακή. Κατά μήκος της, ο επίδοξος εξερευνητής συναντά, σπίτια, δρόμους αλλά και δύο μεγάλους θαλαμοειδείς τάφους.  Η κόκκινη διαδρομή, έχει μήκος 1,1 χιλιόμετρα και εξερευνά τη δεξιά πλευρά του οικισμού. Εκεί υπάρχουν κυρίως δρόμοι και θεμέλια κατοικιών. Αξίζει να σημειωθεί, ότι σ’ επιλεγμένα σημεία της διαδρομής έχουν τοποθετηθεί στο βυθό ενημερωτικές πινακίδες που δίνουν επιπλέον πληροφορίες στον επισκέπτη.

Η έρευνα συνεχίζεται στη ξηρά

Το ενδιαφέρον και τα αξιοθέατα δεν εντοπίζονται μόνο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το Παυλοπέτρι παρουσιάζει ενδιαφέρον και στη στεριά. Στην παραλία της Πούντας, εντοπίζεται το νεκροταφείο του οικισμού με τουλάχιστον 60 τάφους λαξευμένους στους βράχους της ακτής. Κάποιοι από αυτούς βρίσκονται στο ύψος του κύματος και κάποιοι έχουν καταρρεύσει. Υπάρχουν όμως και αρκετοί που διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Η χρονολόγηση των ευρημάτων τοποθετεί τη χρήση του νεκροταφείου στην εποχή του χαλκού, από το 2800 π.Χ. έως και λίγα χρόνια πριν το Παυλοπέτρι χαθεί κάτω από τα νερά της θάλασσας.

Στα Ρωμαϊκά χρόνια, στο σημείο λειτούργησε λατομείο λίθου. Επιπλέον, έγινε και η διάνοιξη μιας διώρυγας προκειμένου να διοχετευτεί νερό στην παρακείμενη λίμνη Στρογγύλη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή μερικών τάφων από τους Ρωμαίους. Πάντως, η περιήγηση στην περιοχή του αρχαίου νεκροταφείου στο Παυλοπέτρι, είναι μια ευχάριστη εμπειρία και θα σας βοηθήσει να αποκτήσετε μια πληρέστερη εικόνα σχετικά με το πως μπορεί να ήταν η πολιτεία όταν μεγαλουργούσε κατά τους αρχαίους χρόνους.  

Μερικές επιπλέον πληροφορίες

Οι ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το Παυλοπέτρι δεν σταματούν εδώ. Έτσι είναι σημαντικό ν’ αναφέρουμε ότι: 

• Όπως αναφέραμε παραπάνω, η έκταση της βυθισμένης πολιτείας είναι περίπου 40 στρέμματα. Το 2009, έπειτα από έρευνες με σύγχρονα μέσα, διαπιστώθηκε πως υπάρχουν ακόμα περισσότερα κτίρια που εξακολουθούν να βρίσκονται κάτω από την άμμο της θάλασσας. Συνεπώς, η έκταση του Παυλοπετρίου ήταν ακόμα μεγαλύτερη. Προς το παρόν, δεν έχουν δρομολογηθεί ανασκαφές, προκειμένου να αποκαλυφθεί και το υπόλοιπο κομμάτι του οικισμού.
• Με βάση τον αριθμό των κτιρίων, της εμπορικής και της βιοτεχνικής δραστηριότητας, υπολογίζεται πως στο Παυλοπέτρι κατοικούσαν πολύ παραπάνω από 600 άτομα.
• Το Παυλοπέτρι είναι η πρώτη βυθισμένη πολιτεία στον κόσμο, για την οποία έχει δημιουργηθεί ψηφιακή τρισδιάστατη απεικόνιση.
• Το BBC έχει δημιουργήσει για το Παυλοπέτρι ένα εξαιρετικό Ντοκιμαντέρ με τίτλο “Pavlopetri: The City Beneath The Waves” ή στα Ελληνικά “Η πόλη κάτω από τα κύματα”. Πολύ ενδιαφέροντα αποσπάσματα από την εξαιρετική παραγωγή του Βρετανικου τηλεοπτικού κολοσσού, μπορείτε να παρακολουθήσετε εδώ! 
• Αρκετά από τα ευρήματα των αρχαιολογικών ερευνών που έγιναν στο Παυλοπέτρι αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Λακωνίας, φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νεάπολης. Το κτίριο που φιλοξενεί το πολύ αξιόλογο μουσείο  απέχει απέχει από την παραλία της Πούντας μόλις 15 λεπτά με το αυτοκίνητο.

Επισκεπτόμαστε το Παυλοπέτρι με σεβασμό

Πρέπει να θυμόμαστε πως το Παυλοπέτρι έχει κηρυχθεί Ενάλιος Αρχαιολογικός Χώρος. Έτσι, για να διατηρηθεί η ποιότητα της συγκεκριμένης εμπειρίας για πολλά χρόνια ακόμη, οφείλουμε να σεβόμαστε το χώρο, ακολουθώντας μερικούς βασικούς κανόνες σωστης συμπεριφοράς. Με αγάπη προς το Παυλοπέτρι και την ιστορία του, φροντίζουμε πάντα να μην αφήνουμε σκουπίδια, να μην ανάβουμε φωτιές και να μη προκαλούμε φθορές στις πινακίδες σήμανσης και ανάδειξης του χώρου. Είναι επίσης αυτονόητο πως δεν επιτρέπεται να σκάβουμε το βυθό της θάλασσας και να σηκώνουμε οποιοδήποτε αντικείμενο από το βυθό ή τη στεριά.

Η υποβρύχια εξερεύνηση του οικισμού και το κολύμπι στα κρυστάλλινα, τιρκουάζ νερά της Πούντας, αποτελούν μια μοναδική εμπειρία για τον επισκέπτη. Ωστόσο, ο κάθε ένας από εμάς πρέπει να δρα με υπευθυνότητα για τον εαυτό του και τα ανήλικα άτομα που συνοδεύει. Κολυμπήστε πάντα τις αποστάσεις που αντέχει ο οργανισμός σας. Μη βάζετε τον εαυτό σας και τα παιδιά σας σε κίνδυνο. Η θάλασσα απαιτεί πάντα να την αντιμετωπίζουμε με σεβασμό και όχι με επιπολαιότητα. Επιπλέον, προτιμήστε να εξερευνήσετε τον υποθαλάσσιο οικισμό κάποια μέρα με χαμηλή ένταση ανέμου. Εκείνες τις μέρες, η απουσία κυματισμού και έντονων ρευμάτων, θα κάνει την εμπειρία σας πολύ πιο ευχάριστη, ξεκούραστη και κυρίως, ακίνδυνη.